Chương VIII
Nguyễn Quốc Túy
Như đã nói trên, hồi ấy, các sinh viên Cao đẳng thường cùng chúng tôi làm chung nhau mọi việc vận động co' màu sắc chính trị. Trong các anh ấy, có một nhóm lấy cụ nghè Ngô đức Kế làm lĩnh tụ. Trong đám đồ đệ của cụ, có ba anh tỏ ra vẻ sốt sắng nhất: Trần tiến Vỹ, Nguyễn quốc Túy và anh Nguyễn văn Phùng. Trừ anh Phùng ra, người ta nói bọn kia thường mượn màu ái quốc đẻ mưu mô cả lợi lẫn danh. Tuy lúc nào cũng bô bô là đi với anh em lao động, nhưng họ đã sống một cuộc đời thật trưởng giả! Đi tất ô tô! Ngủ tất nhà ả đào hay phòng khách sạn! Và ăn thường ở cao lâu khách hay hàng cơm tây! Ấy là mỗi khi họ đi công cán một tỉnh nàó Tiền đâu mà họ ăn xài lớn vậy? Vì họ không phải con nhà giàu. Họ đã lạm dụng lòng tin, lòng tốt của mọi người. Họ đã ăn chơi bằng nhừng tiền họ đi quyên. Lúc thì quyên giúp anh em trường Bưởi bãi khoá! Lúc thì quyên giúp anh em trường Bách Nghệ đình công! Lúc lại quyên giúp anh Phạm tất Đắc ở tù vì tội viết và xuất bản cuốn "Chiêu Hồn Nước". Nhưng người ta không ngờ đến rằng trong đó lại có kẻ hạ mình quá thấp đến địa vị trành, chó.
Tôi còn nhớ trong hồi xẩy ra vụ Bắc ninh, Nguyễn văn Phùng thình lình bị bắt. Sau khi được tha, Phùng lên thăm chúng tôi ở Nam đồng thư xã. Khi ra về, Phùng buồn rầu mà nói:
- Các anh phải coi chừng! Mật thám ở ngay bên mình chúng ta đó! Không vào "trong ấy", không ai có thể tưởng tượng được mực đê tiện của giống người!
Tôi hỏi:
- Ai vậy?
Phùng đáp:
- Nói ra không tiện! Nhưng anh cứ yên lòng, vì không phải ở trong đám các anh.
Lời Phùng làm tôi nặng một mối ngờ. Cho mãi đến năm 1929, một hôm ở trong Hỏa lò, người ta đã gọi lên cho dở coi hồ sơ của mình để mà viết bài tự bênh vực, tôi mới rõ ý nghĩa của câu Phùng nói.
Trong hồ sơ, tôi thấy có kèm hai tờ khai của Túy trong năm 1927. Mới đầu năm với cuối năm, mà Túy đã đỏi khác như hai người.
Đầu năm ấy, nhân dân Bắc định đón cụ Phan Bội Châu ra chơi. Túy cùng mấy anh em nữa, đưa ô tô vào mời cụ. Ra đến Vinh, mật thám rước cụ về và giữ Túy lại hỏi.
Đại khái Túy đáp:
" Ông Cử Can dựng lên "Đông kinh nghĩa thục" thật, nhưng bây giờ ông ấy già rồi, vừa nhút nhát, vừa gàn dở! Ông Hoàng tăng Bí thì có gì! khi xưa vào nghĩa thục cũng là bị lôi cuốn theo phong trào! Còn bây giờ thì chỉ muốn yên thân! Lại làm thuê cho lão Nguyễn văn Vĩnh, là người đối với Quốc dân mất hết tín nhiệm! Riêng cụ Ngô đức Kế là tay cách mệnh sáng suốt, lúc nào cũng cương quyết, vững bền, không dễ lấy tiền mà mua chuộc được! Vì vậy chúng tôi năng lui tới nhà cụ, để nghe lời chỉ bảo. Còn các tay chí sĩ khác ở các miền nhà quê, thường vẫn giúp tiền chúng tôi. Các thanh niên đi lại với chúng tôi, đều bị liệt tên vào sổ đen. Thế nhưng nào có chuyện gì! Ngoài sự tập võ Tàu, võ Nam ra, toàn là chuyện phiếm cả!...Tôi không thân với Cơ-lê-măng-ty, vì tôi cho hắn là kẻ muốn lợi dụng lòng ái quốc của chúng tôi đẻ kiếm chác! Còn bọn Nam dồng thư xã cũng chẳng hơn gì!..."
Hùng hồn thay! Trong khi đối đáp ấy, Túy thực đã "mắt xanh chẳng đẻ ai vào!" thực đã "mục không nhất thế!"
Thế mà đến hồi tháng 9, khi bị trục xuất khỏi Bắc Việt, vì cớ hay nhúng tay vào các việc chính trị-nhúng tay trước đẻ mút tay sau!-Túy đã nằn nì với R. mật thám:
- Xin ông cho tôi ở lại! Tôi sẽ báo ông những tin quan trọng lắm kia!
R. cười khẩy, đáp bằng một giọng mỉa mai:
- Quan trọng à! Về qua Vinh anh sẽ khai với quan chánh mật thám Vinh. Ngài còn nhớ anh đấy!
Ấy thế mà khi qua Vinh, Túy cũng khai nữa! Trong các điều quan trọng mà Túy khai, tôi nhớ có câu này:" ... Hôm trước đây, người bạn đồng song của tôi là Nguyễn Thái Học, có đến rủ tôi vào một hội kín mà mục đích là dùng võ lực đánh đỏ chế độ thực dân. Trong hội kín ấy co' cả Nhưuợng Tống và Pham Tuấn Tài..."
Về Phùng, chắc Túy cũng không tha! Cho nên Phùng mới phàn nàn với chúng tôi.
Dưới tờ khai của Túy, sở mật thá'm co' chua thêm mấy câu: "Tên Túy này là một tên cáo mật chuyên môn! Mỗi lần bị đòi ra sở mật thám là một dịp hắn tâu nộp tấn công. Hôm trước bị bắt về việc Hải phòng, Túy đã cho chúng ta nhiều tin, Và hứa mỗi khi biết được chuyện gì nữa sẽ có thư trình sau. Thư ấy sẽ không ký tên, và đánh một chữ "thập" làm dấu".
Cho hay những hạng đê hạ ở đòi, dù được việc cho người ta, mà người ta vẫn coi thường, coi rẻ! Cái ấy, tục gọi là "thiên lý tại nhân tâm".
