Chương XXXVII
Tấm Lòng Trách Nhiệm
Anh Song Khê tự tử rồi!
Anh Phó Đức Chính bị bắt rồi!
Đối phương hả lòng bắt bớ, giết chóc, tàn phá rồi! Nhưng một ngày mà anh Nguyễn Thái Học còn được tự do, thì một ngày họ còn bận lòng rộn trí!
Ngoài những hạng thám tử gà mồi tung ra tứ phía, họ in hơn bốn nghìn bức ảnh cho đi dán khắp ngã, treo cái giải thưởng năm nghìn đồng cho kẻ nào bắt hay giết được anh Học, và phái hai trăm lính khố xanh, lập thành một đạo quân lưu động, để ngày đêm truy nã tìm tòi!
Một mặt thì các đồng chí có trực tiếp dự vào các cuộc đánh phá, không mấy còn ai thoát thân!
Số bị bắt, ở Yên báy, 21 người binh sĩ, 62 người thuộc đội tiện y; ở Phú thọ, hai trăm, ở Hà nội, anh Nho, anh Tôn, cùng 5 anh ném bom, tất cả đều thuộc về đoàn ám sát; ở Bắc ninh, Hải dương, 56 người trong đạo quân Phụ dực, Vĩnh bảo; ở Hải phòng, Kiến an, cơ mưu bại lộ, cũng góp vào sổ danh dự ngót hai chục anh.
Mà còn nữa, còn nữa! Vì tổng cộng lại, vừa bị đày, vừa bị giết, vừa đảng viên, vừa đoàn viên, tính đến cuối năm, có đến ngót ba nghìn!
Vì các lẽ khó khăn ấy, Anh không dám ở đâu một chỗ đến luôn ba hôm. Tung tích Anh cần giữ sao cho thật nhiêu khê. Lúc thì trên một con thuyền lơ lửng mặt sông! Lúc thì trong một phòng tăng trên sườn non Yên tử! Lúc thì sang Đông, lai vãng trong hai hạt Chí linh, Nam sách. Lúc thì về Bắc, lẩn quất trong hai huyện Lương tài, Tiên du...
Các anh em không biểu đồng tình với Anh về việc khởi nghĩa, vì họ cho là thời cơ chưa đến. Các anh em về phái trung lập đó, hồi trước biệt lập, khi ấy lại hòa hảo với Anh. Cái cớ làm cho ý kiến xung đột đã mất rồi, còn có gì có thể chia rẽ nhau được nữa? Cho nên đối với Anh, chẳng những các đồng chí hết lòng hộ vệ, mà khắp cả mọi nơi, còn đua nhau gửi tiền cho Anh nữa. Trong số đó thì có ông Quách Vỵ, gửi đến năm trăm đồng.
Nói cho thực, thì trong đảng hồi ấy, phái chủ chiến đã tan nát cả rồi, còn phái trung lập thì cho rằng anh nên ra ngoài ngoại quốc, để tạm lánh sự rình mò của nhà đương cuộc. Cái tên Anh đã vang khắp trong ngoài nước, anh ra ngoài có lợi cho việc ngoại giao nhiều lắm. Một mặt thì Quốc dân coi Anh như linh hồn của Đảng. Anh ở ngoài, có thể làm cái trụ cột chắc chắn, để anh em nương tựa mà theo đuổi công việc cải tổ ở bên trong.
Cái ý ấy, anh Lê hữu Cảnh, trưởng ban ám sát sau khi anh Doãn bị bắt, thay mặt anh em mà nói với Anh, một hôm Anh ở Tiên du. Nhưng Anh cười: "Không thể được! Không thể được!".
Rồi anh Đoàn Kiểm Điẻm, thay mặt các nhà cách mệnh già của ta ở Tàu, khi ấy cũng thành lập một đảng ở hải ngoại, mà cũng lấy tên là Việt Nam Quốc Dân Đảng, từ Quảng châu về, ngỏ ý các cụ cho về mời Anh sang, nhưng Anh cũng từ chối. Anh Điểm về mời Anh đến lượt ấy đã là hai lượt. Lượt thứ ba thì bị bắt ở Lạng sơn, và bị đày ra Côn lôn.
Sao anh Học lại không chịu ra ngoài? Anh cho rằng việc thất bại vừa rồi là trách nhiệm tự Anh. Tự Anh mà bao nhiêu đồng chí bị giết, bị tù; bao nhiêu gia đình tan nát; bao nhiêu làng bị đốt phá, bị triệt hạ... Anh cần phải ở lại trong nước, để cùng với các anh em cải tổ lại Đảng giữa một cơn khủng hoảng, giữa một hồi khủng bố. Anh cần phải chịu hết mọi sự nguy hiểm, khó khăn, không thể từ chối được.
Nói tóm lại, một là Anh có thể phụng sự Đảng cho đến lúc thành công, để đền ơn nước, để báo thù cho các đồng chí. Hai là Anh phải phấn đấu đến chết đẻ tạ lại lòng tín nhiệm, trong của các anh em, ngoài của cả Quốc dân. Chứ bỏ mọi người ở trong vòng gian nan, khốn khổ, rồi nhảy tót ra mà sống một đời sống yên hàn chắc chắn ở nước ngoài, dù sao nữa "Học cũng không thể vâng lời được". Thực ra thì chỉ một tay lãnh tụ mới có thẻ bắt buộc mọi người hy sinh cho mình nhiều quá như thế! Nhưng Anh, Anh không bao giờ dám coi mình như một tay lãnh tụ cả. Anh không có óc lãnh tụ, Anh chỉ có tấm lòng trách nhiệm mà thôi.
Thế rồi, Anh lại theo đuổi các công việc thường ngày, tổ chức lại, tuyên truyền thêm, để có một ngày Đảng lại đủ thế lực mà mưu đồ việc lớn.
