Chương XXX
Ngã Đường Quyết Liệt
Từ khi bị bắt hụt ở Võng la, từ hôm nghe tin các anh em nhà binh bị Đội Dương "một chài vét hết", anh Học, anh Chính và anh Song Khê đều trở nên buòn rầu, lo nghĩ. Cái công trình tuyên truyền, tổ chức bấy lâu, già nửa đã phó cho dòng nước chảy!
"MUÔN NGHÌN NGƯỜI GẮNG SỨC CHƯA XONG,
MỘT VÀI KẺ ĐỔI LÒNG CŨNG VỠ..."
Cái công cuộc cách mệnh là công cuộc như thế!
Nhưng:
"Nào ai có liệu được đâu có trời".
Ngoảnh lại trong vòng mấy tháng, Đảng đã từng gặp những điều bất lợi luôn luôn! Tháng Mười, tự nhiên vỡ việc bom Mỹ điền! Tháng một, việc bom Phao tân! Tháng chạp, việc bom Nội viên và Thái hà! Tháng giêng, việc bom Kiến an và lại Nội viên lần nữa! Rồi thì nào hịch in ở Lục nam bị khám phá; nào các làng quanh Võng la bị triệt hạ, nào dao, nào kiếm ở Vĩnh yên bị lùng bắt; nào những kho chứa gươm, chứa giáo, chứa lựu đạn, chứa quần áo ở hải phòng, Kiến an bị tịch thu. Thế nhưng thực chưa lần nào đau đớn bằng lần này... Chúng ta cách mệnh bằng sắt máu, bao giờ cũng phải lấy quân đội làm phần chủ lực.Chủ lực tan rữa rồi, lấy ít bom xoàng, dao nhụt, với những đội tiện y ô hợp. liệu có cầm cự nổi được với những quân tổ chức sẵn, huấn luyện sẵn, khí giới sẵn hay không? Người ta bảo: "Cần phải đứng trước ở chổ không thua"...Thế nhưng mình thì "đứng trước ở chổ thua" mất rồi! Thế nhưng liệu không đánh, liệu lại tổ chức lại rồi! sẽ đánh có được kho^ng? Không thể được! Cuộc đời là một canh bạc! Những canh bạc đen, người ta có thể thua hết vốn! Gặp thời thế không chiều mình, Đảng có thể tiêu mòn hết lực lượng. Một khi lòng sợ sệt đã chen vào trong óc quần chúng, khiến họ hết hăng hái, hết tin tưởng, thì phong trào cách mệnh có thể nguội như tro! Rồi của sẽ không tiếp! Rồi người sẽ bị bắt dần! Dữ kỳ đày anh em vào cái chết lạnh lùng, mòm mỏi ở trong các nơi buồng ngục giam, thà rằng xô anh em vào cái chết oanh liệt, nồng nàn ở nơi chiến địa! Chất đi! để thế giới biết đến cái tinh thần dân tộc này còn sống! Chết đi! để lại cái gương hy sinh, phấn đấu cho người nối bước!
"Không thành công, thôi thì thành nhân!"
Đó là cái ý nghĩa chua cay nhưng quả quyết của các nhà lãnh đạo hồi bấy giờ. Nhặt nhanh các tàn lực để làm nên cuộc khởi nghĩa năm 1930, tin ở quá khứ, tin ở tương lai, tin ở các anh sống sót sẽ nối được chí, nối được việc của mình, các anh với cặp mắt đỏ lửa, với trái tim bốc lửa, với cái hoàn cảnh lửa đốt dầu, đã quyết đem tính mệnh mà đền ơn Đảng, đền ơn nước, đền ơn tri ngộ của Quốc dân. Nói rút lại, các anh đã chọn cái chết của con người. Ấy, tinh thần trách nhiệm ở phương Đông là thế!
Thế rồi các anh chia nhau công việc. Anh Chính coi việc đánh mạn Yên báy. Anh Song Khê, Sơn tây, Phú thọ, Hưng hóa. Anh Học, Bắc ninh, Hải phòng, Kiến an. Riêng Hà nội là thủ đô thì buồn thay! không còn một lực lượng gì! Đành lẽ cho ít anh em trong ám sát đoàn ném mấy chục quả bom, để thức tỉnh đồng bào trong giây lát! Các anh định đồng thời cử sự; Ngày ấy định là ngày 10 tháng hai năm 1930. Sau đó muốn cho đạo quân của anh Nghiệp tổ chức ở Vân nam, Lao kay, về kịp, anh Học có đưa thư định hoãn lại đến ngày rằm. Nhưng anh Song Khê thì cho việc hoãn lại như thế có thể xãy ra những trở ngại không ngờ, nên nhất quyết cứ theo cũ (1). Thành thử ra việc đánh ở mạn ngược và miền xuôi không có đi đôi với nhau. Đó là một điều đáng tiếc. Đáng tiếc hơn nữa là anh Quản Cầm, đáng lẽ chỉ huy việc đánh Yên báy, thì gần đến kỳ, bỗng mắc chứng đau tim, phải về điều trị tại Hà nội. Khi nghe việc Yên báy bị thất bại, anh đã hộc máu ra mà chết ở nhà thương La-nét-xăng (lanessan).
------------------
(1) Chiều ngày 8 tháng 2, anh Chính ở nhà Quản Trang làng Nam an, huyện Tùng thiện tỉnh Sơn tây, tiếp được lệnh anh Học bảo hoãn đến rằm. Anh sai anh Lý sự làng La hao sang Sơn dương báo với anh Song Khê, anh Song Khê không chịu hoãn. Đồng thời cô Giang đưa phái viên của anh Nghiệp về, xin đưa lên chi bộ Lao kay bốn chục trái bom, nhưng không kịp.
