Chương XVIII
Sau Ngày Bại Lộ
Vì việc Ba Gianh, các đồng chí của Đảng ở khắp các nơi bị bắt. Việc bắt bớ ấy khởi đầu từ 17 tháng hai năm 1929. Ky` thực thì mật thám biết có đảng từ lâu. Nhưng theo một châm ngôn của tụi chúng: "để cho lan rộng đặng đàn áp cho hay", nên chúng cứ để ý dò xét, chứ không bắt vội. Co' như thế, chúng mới được công trạng lớn! Chứ bắt một số ít người, làm vài ca'i án nhẹ, tụi chúng còn sơ múi gì! Nhưng đến khi ấy thì chúng không dám để nữa, vì để nữa thì có khi chúng đàn áp không nổi nữa. Tuy rằng đối với các yếu nhân trong Đảng tôi, chúng cho người canh cả đêm, dò từng bước, nhưng thực thì có thể nói rằng chúng chả biết gì cả! Co' giở đến hồ sơ mình coi, mới biết những tờ trình của tụi thám tử tâng công phần nhiều là bịa đặt suốt từ đầu đến cuối! Không có các tay nội công, không bao giờ phá nổi một đảng cách mệnh. Mà Đảng tôi, cho mãi đến năm 1929, quả tình không có một tay nội công nào. Bảo các đảng viên chúng tôi hồi ấy có lẫn nhiều mật thám, hoàn toàn là chuyện của một kẻ xấu bụng đặt điều nói láo. Thế nhưng sau khi bị bắt rồi, thì có nhiều kẻ hoặc mong gỡ tội, hoặc sợ đau đòn, cam tâm làm những việc phản Đảng, nghĩa là tiết lộ bí mật của Đảng. Trong số đó phải chia ra ba hạng. Một là hạng nhận cho xong chuyện. Họ tuy nhận song vẫn cố sức giữ gìn cho đồng chí. Ví dụ: chi bộ co' mười người thì nói có ba. Trong ba người thì lại khai rõ có một, còn hai thì không rõ tên thật và không biết rõ chỗ ở. Hai là hạng nhận đúng sự thật. Ấy là hạng mắc mưu mật thám, tưởng chúng đã biết hết cả, nên hỏi đâu nói đấy. Tuy vậy, họ còn có lương tâm là sẵn lòng chối những cái họ có thể chối được. Ví dụ, như Phạm Tiềm, khi chúng hỏi: "Nhượng Tống có chân trong đảng không?" Thì anh đáp: "Tôi không biết". Kỳ thực thì có phải Tiềm kho^ng biết thật đâu! Khốn nạn nhất là hạng thứ ba, ấy là hạng nhận cho kỳ hết, chẳng những mong cho khỏi tội, mà còn muốn tâng công! Hạng ấy, trong anh em bị bắt khi ấy chỉ có một đứa là Bùi Tiến Mai tức Thừa Mai. Ấy vậy mà chỉ một mình nó đã đủ làm hại cả Tổng bộ và toàn hạt Thái bình, vì hắn lại là đại biểu của Thái bình cử lên Tổng bộ. Xét ra hễ nơi nào huấn luyện kém là nơi ấy thất bại dữ. Số bị bắt khi ấy hơn nghìn, cơ hồ toàn là đảng viên mấy tỉnh Ninh Bình, Thái bình, Tuyên Quang, Bắc Ninh cả. Các nơi khác: Hà nội, Hải phòng, Nam định, Hải dương, Hà đông, Quảng yên, Kiến an, Thanh hóa, vân vân, vì các đại biểu đã cố sức chịu đòn, không chịu nhận, khai gì cả, nên chúng không lần ra mối, anh em giữ được trọn vẹn. Mỗi tỉnh ấy chỉ bị bắt ít người do Thừa Mai khai ra, hay ngày thường mật thám đã chú ý đến lắm mà thôi.
Trong khi anh em bị bắt lung tung đó, thì anh Học cải trang mà trốn thoát, lúc thì Anh ăn vận lối thợ thuyền, lúc thì Anh ăn vận lối nhà quê. Có lúc đeo râu giả, dùng thẻ giả. Có lúc Anh lại đội khăn, mặc yếm, đóng bộ tịch đàn bà. Nhưng đi trốn như vậy, không phải mong yên thân khỏi tội đâu! Nếu Anh đảo qua về Hà nội, là để nghe ngóng tin tức, sắp đặt công việc, và săn sóc anh em trong hỏa lò. Nếu Anh đi các tỉnh, là để lập thêm chi bộ, thu thêm đồng chí. Hay triệu tập hội đồng Tổng bộ để bàn định phương châm, tiến hành công việc Đảng. Kỳ hội đồng Tổng bộ thứ nhất sau khi bại lộ là do Anh và Song Khê triệu tập ở Lạc Đạo. Trừ mấy tỉnh đảng viên bị bắt hết ra, còn các nơi đều phái đại biểu về họp cả. Trong kỳ họp ấy, đại ý Anh nói:
- Hiện nay ở vài ba tỉnh số đồng chí đã bị bắt hết. Thế nhưng ở các tỉnh to, nhờ sự nhẫn nhục của các anh em trong tù, anh em ở ngoài đều an toàn cả. Tinh thần của Đảng thế là vững vàng. Gan dạ như anh em thế là tỏ rõ. Lúc này là lúc ta cần phải bắt đầu bước vào thời kỳ phá hoại. Ngay trong năm nay, ta phải đạp đổ quyền hành của thực dân. Ở khắp mọi nơi, các binh đoàn, các chi bộ nhà binh mỗi ngày một thêm nhiều người mới. Ta có đủ sức đánh! Và ta phải đánh gấp! "Binh quý thần tốc". Để lâu ra, bọn tướng lĩnh chúng nó để ý đến các võ trang đồng chí của ta thì việc làm càng thêm khó. Vậy, ngay từ giờ, trong nhà binh, anh em phải chú ý đến các phương pháp tấn công, các địa điểm lợi hại. Còn anh em ngoài, phải rèn dũa gươm, dao, sắp sửa bom đạn, để đợi ngày khởi sự. Anh em nghĩ thế nào?
Anh em nghĩ thế nào? Đa số đều nghĩ lời Anh là phải, và giơ tay tán thành. Còn thiểu số cho là chưa đủ lực lượng và phải đợi thời cơ. Phái thiểu số này sau tách riêng ra gọi là phái trung lập, hay là phái cải tổ. Mãi cho đến sau cuộc thất bại Yên báy, sự chia rẽ ấy mới không còn nữa.
Ngoài việc dự bị nói trên, Đảng lại bàn lại việc cử người ra ngoài để cầu cứu với Tưởng giới Thạch hiện đang cầm quyền ở Tàu, và Khuyển dưỡng Nghị, một nhà có thế lực trong chính giới Nhật. Việc ấy không hề thực hiện vì không tìm được nhân tài ngoại giao.
Nói tóm lại, thì tuy bị đàn áp, nhưng sự sợ sệt không hề tràn to81i tâm não của anh em. Sau ngày 17 tháng hai, một đảng viên ở Hà nội còn nói câu này với một giọng rất tự nhiên:
- Hoài của! Hôm cất đám thằng Ba Gianh, trong tay mình không có một quả bom! Giá sẵn có, ít nhất mình cũng ném chết được Toàn quyền với Thống sứ cho chúng nó cất đám nhau nhân thể!
